วันไหว้บะจ่าง: ประเพณีเก่าแก่ สืบทอดความอร่อยและความเป็นสิริมงคล

วันไหว้บะจ่าง หรือที่ชาวจีนเรียกว่า เทศกาลตวนอู่ (端午节 – Duānwǔ Jié) เป็นอีกหนึ่งเทศกาลสำคัญในวัฒนธรรมจีน ซึ่งตรงกับวันที่ 5 เดือน 5 ตามปฏิทินจันทรคติของจีน ในประเทศไทย ชาวไทยเชื้อสายจีนก็ได้สืบทอดประเพณีนี้มาอย่างยาวนาน โดยมีการจัดพิธีไหว้เจ้าและบรรพบุรุษด้วย “บะจ่าง” อาหารมงคลที่มีความหมายลึกซึ้ง

ที่มาและความสำคัญของวันไหว้บะจ่าง

เทศกาลตวนอู่มีตำนานเล่าขานสืบต่อกันมาหลายเรื่อง แต่เรื่องราวที่เป็นที่รู้จักและได้รับการยกย่องมากที่สุดคือ ตำนานของ “ชวีหยวน (屈原 – Qū Yuán)” ขุนนางผู้รักชาติแห่งแคว้นฉู่ ในยุคจ้านกว๋อ (Warring States Period) ชวีหยวนเป็นผู้ที่มีความซื่อสัตย์สุจริตและมีความสามารถ แต่ถูกใส่ร้ายจนถูกเนรเทศ เมื่อบ้านเมืองตกอยู่ในอันตราย ชวีหยวนรู้สึกเสียใจอย่างยิ่งและตัดสินใจกระโดดลงแม่น้ำ “แม่น้ำมี่หลัว (汨罗江 – Mìluó Jiāng)” เพื่อแสดงความจงรักภักดีต่อชาติบ้านเมือง

เมื่อชาวบ้านทราบข่าวการเสียชีวิตของชวีหยวน ต่างก็รู้สึกเศร้าโศกและพยายามช่วยเหลือ โดยการพายเรือออกตามหาศพ บ้างก็โยนข้าวปลาอาหารลงในแม่น้ำเพื่อมิให้สัตว์น้ำกินร่างของชวีหยวน และเพื่อป้องกันไม่ให้ปลาและสัตว์น้ำกินข้าวที่โยนลงไป ชาวบ้านจึงนำข้าวเหนียวมาห่อด้วยใบไผ่แล้วมัดด้วยเชือก เพื่อให้ข้าวไม่กระจายและสามารถจมลงสู่ก้นแม่น้ำได้ นี่คือจุดเริ่มต้นของ “บะจ่าง” ที่เราคุ้นเคยกันในปัจจุบัน

เทศกาลตวนอู่จึงเป็นวันที่ผู้คนรำลึกถึงชวีหยวน แสดงความเคารพต่อความรักชาติและความเสียสละของเขา นอกจากนี้ ยังเป็นเทศกาลที่มีกิจกรรมต่างๆ ที่เชื่อว่าจะช่วยปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายและเสริมความเป็นสิริมงคล เช่น การแข่งเรือมังกร การแขวนเครื่องราง การดื่มเหล้าสง่า (雄黃酒 – Xiónghuángjiǔ) และการรับประทานบะจ่าง

บะจ่าง: อาหารมงคลและความหมาย

บะจ่าง ทำจากข้าวเหนียวผัดกับเครื่องต่างๆ เช่น หมูเค็ม กุนเชียง เห็ดหอม เกาลัด ไข่เค็ม ถั่วลิสง แล้วนำมาห่อด้วยใบไผ่และมัดด้วยเชือก มีรูปทรงสามเหลี่ยมหรือสี่เหลี่ยมหลากหลายขนาด รสชาติของบะจ่างจะกลมกล่อม หอมกลิ่นใบไผ่ และมีรสชาติเค็ม หวาน มัน ครบรส

การรับประทานบะจ่างในวันไหว้ถือเป็นสิริมงคล โดยเชื่อกันว่า:

รูปทรงสามเหลี่ยม: สื่อถึงความสามัคคี ความแข็งแรง และความมั่นคง
ข้าวเหนียว: สื่อถึงความอุดมสมบูรณ์ ความเจริญงอกงาม และความเหนียวแน่นในครอบครัว
เครื่องปรุงต่างๆ: แต่ละชนิดก็มีความหมายมงคล เช่น หมู สื่อถึงความมั่งคั่ง กุนเชียง สื่อถึงความเจริญรุ่งเรือง เห็ดหอม สื่อถึงความสมหวัง เกาลัด สื่อถึงความมีลูกหลานสืบสกุล ไข่เค็ม สื่อถึงความสมบูรณ์พูนสุข ถั่วลิสง สื่อถึงความมีอายุยืนยาว
ใบไผ่: สื่อถึงความเข้มแข็ง ความอดทน และการปกป้องคุ้มครอง

พิธีไหว้บะจ่างในประเทศไทย

ในประเทศไทย ชาวไทยเชื้อสายจีนจะจัดพิธีไหว้บะจ่างในช่วงเช้าของวันไหว้ โดยจะมีการจัดเตรียมอาหารและเครื่องไหว้ต่างๆ นอกเหนือจากบะจ่างแล้ว ยังมีผลไม้ ขนม และน้ำชา เพื่อไหว้สักการะเจ้าที่ เจ้าบ้าน บรรพบุรุษ และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เคารพนับถือ เพื่อขอพรให้มีความสุข ความเจริญ สุขภาพแข็งแรง และปราศจากภัยอันตราย

หลังจากเสร็จสิ้นพิธีไหว้ สมาชิกในครอบครัวก็จะร่วมกันรับประทานบะจ่าง ซึ่งถือเป็นการรวมญาติและเสริมสร้างความสัมพันธ์อันดีในครอบครัว

ความหลากหลายของบะจ่าง

ในปัจจุบัน บะจ่างมีการพัฒนาและปรับปรุงสูตรให้มีความหลากหลายมากยิ่งขึ้น ไม่ว่าจะเป็นบะจ่างไส้เค็มแบบดั้งเดิม บะจ่างไส้หวาน บะจ่างเจ หรือบะจ่างที่มีการเพิ่มวัตถุดิบที่แปลกใหม่ เพื่อให้ถูกปากผู้บริโภคมากยิ่งขึ้น แต่ถึงแม้รสชาติจะเปลี่ยนแปลงไป ความหมายและความเป็นสิริมงคลของบะจ่างในวันไหว้ก็ยังคงอยู่

สรุป

วันไหว้บะจ่างเป็นเทศกาลที่สำคัญและมีความหมายลึกซึ้งในวัฒนธรรมจีนและชาวไทยเชื้อสายจีน เป็นวันที่รำลึกถึงความรักชาติและความเสียสละ พร้อมทั้งเป็นการแสดงความกตัญญูต่อบรรพบุรุษ การรับประทานบะจ่างในวันนี้จึงไม่ได้เป็นเพียงแค่อาหารอร่อย แต่ยังเป็นการสืบทอดประเพณีและเสริมความเป็นสิริมงคลให้กับชีวิตและครอบครัว